-
1 бәйләнеш
сущ.1) связь, взаимосвя́зь, конта́кткультура бәйләнешләре — культу́рные свя́зи
фән һәм производство бәйләнешләре — связь нау́ки и произво́дства
туганлык бәйләнешләре — ро́дственные свя́зи
2) связь, согласо́ванность (мыслей в изложении, речи)үзара бәйләнеше булмаган сүзләр — слова́, не име́ющие свя́зи ме́жду собо́й
3)а) связь, взаимосвя́зь, отноше́ние, обще́ние ( дружеское или деловое); сноше́ния (с кем, чем-л.)авыл белән бәйләнеш тоту — держа́ть связь с дере́вней
дуслык бәйләнешләрен өзү — прерва́ть дру́жеские отноше́ния
б) связь, любо́вная связь, любо́вные отноше́ния; сожи́тельствоегет белән кыз арасындагы бәйләнеш — любо́вная связь ме́жду де́вушкой и па́рнем
в) мн. свя́зиюгарыдагы бәйләнешләр — свя́зи в верха́х
әдәбият дөньясында бәйләнешләр булдыру — завести́ свя́зи в литерату́рном ми́ре
4) связь, сообще́ние (с кем-л.; чем-л.), сноше́ние (с кем-л.; чем-л.)күрше күзәтү пункты белән бәйләнеш ничек? — какова́ связь с сосе́дним наблюда́тельным пу́нктом?
бәйләнешнең бер генә юлы калды - телефон — оста́лось то́лько одно́ сре́дство сообще́ния - телефо́н
5) связь, отноше́ние, прича́стность, каса́тельствохатның эшкә турыдан-туры бәйләнеше бар — письмо́ име́ет прямо́е отноше́ние к де́лу
бу сүзнең сиңа бернинди дә бәйләнеше юк — э́то сло́во не име́ет никако́го отноше́ния к тебе́
•- бәйләнеше булган
- бәйләнешкә керү
- бәйләнештә булу -
2 тизләнеш
-
3 ямьсезләнешү
неперех.по́ртить, испо́ртить отноше́ния; руга́ться, поруга́ться, поссо́ритьсякүршеләр белән ямьсезләнешү — поссо́риться с сосе́дями
-
4 заман
сущ.1) вре́мя; времена́; эпо́ха; век; пери́одавыр заман — тру́дное вре́мя
сугыш заманы — вое́нное вре́мя
безнең заманда — в на́ше вре́мя; в на́ши времена́
иске заман — ста́рые времена́
заман ы ул түгел — не те времена́
заман га заман оемас — погов. год на́ год не прихо́дится; вре́мя вре́мени рознь
һәр заманның үз заңы — у ка́ждой эпо́хи свои́ нра́вы
2) см. заманазаман га аваздаш (аһәңдәш) — созву́чный вре́мени
заман таләбе — тре́бование вре́мени; дух вре́мени
3) разг. вре́мя, пора́ул заманда миңа 10 яшь кенә иде — в то вре́мя мне бы́ло то́лько 10 лет
4) грам. вре́мя (грамматическое, настоящее, прошедшее, будущее) || временно́йзаман категориясе — катего́рия вре́мени
заман күрсәткече — показа́тель вре́мени
заман белән төрләнеш — измене́ние по времена́м; спряже́ние
заман мәгънәсе — временно́е значе́ние
5) в ф. местно-вр. заманында при (когда́ был жив кто́-то)Пётр I заманында — при Петре́ I
хан заманында — во времена́ ха́нов; перен. при царе́ Горо́хе; когда́-то в далёком про́шлом
• -
5 мәркәз
сущ.; книжн.1)а) центр (комнаты, стола, города, посёлка и т. п.), середи́на чего-л.шәһәрнең мәркәзе — центр го́рода
б) в знач. прил. центра́льныйшәһәрнең иң мәркәз урамы — са́мая центра́льная у́лица го́рода
мәркәз статистика идарәсе — центра́льное статисти́ческое управле́ние
2) вы́сший руководя́щий о́рган, пра́вящий о́рган, центр (страны, республики, края)мәркәз белән бәйләнеш — связь с це́нтром
мәркәздән күчеп китү — перее́хать из столи́цы
3) перен. осно́ва, центр, сте́ржень, гвоздь чего-л. (науки, культуры и т. п.)бүгенге мәсьәләнең мәркәзе — осно́ва сего́дняшней пробле́мы
-
6 тулы
1. прил.1) в разн. знач. по́лныйтулы чиләк — по́лное ведро́
тулы савыт — по́лный сосу́д
тулы җыелма — по́лное собра́ние
тулы җиңү — по́лная побе́да
тулы әйләнеш — по́лный оборо́т
тулы ирек — по́лная свобо́да
аның тулы исеме — его́ по́лное и́мя
тулы исемлек — по́лный спи́сок
тулы ачыклык — по́лная я́сность (в вопросе, в сообщении)
2) в определит. слож. сочет. полно-тулы күкрәкле — полногру́дый
тулы сулы — полново́дный
тулы тәнле — полноте́лый
тулы хокуклы — полнопра́вный
3) в постпозиции к сущ. обозначающему место, вместилище и т. п. полно́, по́лный (по́лон) чего, чем, в чёмамбар тулы бодай — амба́р, по́лный пшени́цей
авыл тулы кыз — дере́вня полна́ де́вушками; в дере́вне де́вушек полно́
урам тулы халык — по́лная у́лица наро́ду
күкрәге тулы орден — грудь покры́та ордена́ми; вся грудь в ордена́х
эче тулы явызлык — его́ нутро́ полно́ зло́бы
4) запо́лненный, напо́лненный чемсу белән тулы — запо́лненный водо́й
вакыйгалар белән тулы гомер — жизнь, напо́лненная собы́тиями
5) по́лных, це́лых2. нареч.алда әле тулы өч ай — впереди́ ещё це́лых три ме́сяца
1) см. тулысынчатулы күрсәтү — показа́ть со всей полното́й
тулы әйтү — сказа́ть со всей я́сностью
ишекне тулы ачу — откры́ть две́ри до конца́ (на́стежь)
2) в по́лном, запо́лненном ви́демашиналар бик тулы килә — маши́ны иду́т в перепо́лненном ви́де
•- тулы вәкаләтле
- тулы дистәләр
- тулы канлы
- тулы квадрат
- тулы квадрат сан
- тулы көенчә
- тулы көч белән
- тулы көчкә
- тулы кыйммәтле
- тулы метражлы
- тулы почмак
- тулы терсәк
- тулы хаким
- тулы хакимият
- тулы ход
- тулы ходка
- тулы ходта
- тулы хокуклы
- тулы тавыш белән
- тулы тавыштан
- тулы ышаныч
- тулы үлчәүле
- тулысы белән -
7 туры
1. прил.1) прямо́й, прямолине́йный; ро́вный ( о линии)туры сызык — пряма́я ли́ния
туры сын — прямо́й стан
туры юл — пряма́я доро́га
2) перен. ве́рный, пра́вильный; то́чный и просто́йтуры җавап — ве́рный отве́т
туры фикер — ве́рная мысль
туры хисап — то́чный (просто́й) расчёт
3) перен.; разг. правди́вый, справедли́вый, че́стныйтуры кәсеп — че́стный про́мысел
туры кеше иде — был справедли́вым челове́ком
4) откры́тый; открове́нный, прямо́й, нелицеприя́тный, непосре́дственныйтуры сүз — открове́нное выска́зывание
туры холык — открове́нный (непосре́дственный) нрав
2. нареч.туры булып калучы — остаю́щийся ве́рным
1) пря́мо, прямолине́йнотуры бару — идти́ пря́мо
туры тоту — держа́ть пря́мо
туры безгә кил — приходи́ пря́мо к нам
сызыгыңны туры сыз — ли́нию черти́ пря́мо
2) разг. ве́рно, пра́вильно, то́чнотуры сөйли — ве́рно говори́т
туры билгеләде — ве́рно (то́чно) определи́л
3) разг. правди́во, че́стно, справедли́вотуры өләшү — справедли́во распредели́ть
4) открове́нно, пря́мотуры әйтү — открове́нно вы́сказать/вы́сказаться
5) пря́мо, то́чно, отрица́тельно (о наводке, стрельбе и т. п.)туры ату — то́чно стреля́ть
туры тидерү — то́чно попада́ть ( при стрельбе)
3. сущ.; в косв. п.туры төзәү — то́чно прице́литься
1) разг. вообража́емая пряма́я, вообража́емая то́чка (относительно какого-л. предмета, о котором идёт речь)мич турысында — о́коло пе́чи; во́зле пе́чи
кояш чыккан турыда — в направле́нии восхо́да со́лнца
шул турыга бар да бар — иди́ и иди́ в э́том направле́нии
2) мат. пряма́яике турының өченче туры белән кисешүе — пересече́ние двух прямы́х с тре́тьей прямо́й
•- туры канатлы
- туры канатлылар
- туры көчәнеш
- туры мәгънә
- туры мәрәтә
- туры салым
- туры почмак
- туры почмаклы
- туры призма
- туры реакция
- туры сабак
- туры сайлау
- туры санау
- туры сөйләм
- туры сызык
- туры сызыклы
- туры тәмамлык
- туры тигезләмәсе
- туры ток
- туры токлы
- туры эчәк
- туры яка••туры килгәндә — при слу́чае
туры куллы — че́стный ( в отношении чужих вещей)
туры тутай — ирон. же́нщина беста́ктного, недипломати́ческого поведе́ния
туры юл белән — прямы́м путём; прямёхонько
туры (турыдан) яру) — говори́ть открове́нно и пря́мо, ре́зать пра́вду-ма́тку
- туры килүтуры ярып сөйли — говори́т пря́мо; ре́жет пра́вду-ма́тку ( в глаза)
- туры китерү
- туры сүзле
- туры төтенле 4. послелог; диал.; см. турында5. прил.бу туры сөйләшмик инде — не бу́дем говори́ть об э́том
1) гнедо́йтуры алаша — гнедо́й ме́рин
туры кашка — гнеда́я со звёздочкой (отме́тинкой)
туры соры — се́ро-гнедо́й
2) в знач. сущ. гнёдка, гнедо́й, гнеда́я (ло́шадь)турыны җик — запряга́й гнеду́ю
-
8 киселү
страд.-возвр. от кисү1) страд. ре́заться, разре́зываться, обре́зываться, наре́зываться, сре́заться; быть ре́заным (сре́занным)пыяла алмаз белән яхшы киселә — стекло́ хорошо́ ре́жется алма́зом
2) отруба́ться, наруба́ться, сруба́ться; быть отру́бленным; напи́ливаться, быть напи́леннымботак киселү гән — ве́тка сру́блена
утыннар киселгән — дрова́ напи́лены
3) крои́ться; быть скро́еннымкайчысыз киселә, җепсез тегелә — без но́жниц крои́тся, без ни́тки шьётся (зага́дка)
4) стри́чься, подстрига́ться; быть стри́женым ( о волосах)5) разъеда́ться, быть разъе́денным ( кислотой)6) возвр. поре́заться (чем-л. острым, режущим)пыялага киселү — поре́заться стекло́м
7) растрепа́ться, истрепа́ться, изна́шиваться/износи́тьсякүлмәкнең якасы киселә башлаган — воротни́к руба́шки на́чал изна́шиваться
8) перен. отрыва́ться/оторва́ться (от своей части, в бою)9) перен. прерыва́ться/прерва́ться, обрыва́ться/оборва́тьсябәйләнеш киселде — связь прервала́сь
сүз киселгән җирдән башланды — разгово́р начался́ с того́ ме́ста, на кото́ром он оборва́лся
10) перен. отоща́ть, изнуря́ться/изнури́ться, томи́ться (от голода, от непосильной работы)11) перен. испы́тывать нужду́ (в чём-л.), му́чаться (без кого-чего-л.)акчасыз киселү — му́чаться без де́нег; испы́тывать нужду́ в деньга́х
12) перен. ру́хнуть, исчеза́ть/исче́знуть (о надежде, доверии)13) перен. погиба́ть/поги́бнуть, ги́бнутькүпме кеше гомере киселә бу канлы сугышта — ско́лько челове́ческих жи́зней ги́бнет в э́той крова́вой войне́
14) в знач. нареч. кре́пко, навсегда́хәтердә киселеп калу — остава́ться в па́мяти навсегда́; кре́пко запо́мниться
•- киселеп бетү••- киселеп чыккан -
9 космоүзәк
-
10 механизм
сущ.; прям.; перен.механи́змкатлаулы механизм — сло́жный механи́зм
сәгать механизмы — часово́й механи́зм
дәүләт белән идарә (итү) механизмы — госуда́рственный механи́зм
кан әйләнеш механизмы — механи́зм кровообраще́ния
См. также в других словарях:
өйләнешү — Бер берсенә карата берсе ир, икенчесе хатын мөнәсәбәтенә керү; никахлану; ир белән хатын булып бергә тора башлау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
үлчәнешү — Кем белән дә булса буйларны, авырлыкны чагыштыру, үлчәү 2. Ярышу, сынашу акыл үлчәшеп вакыт уздырмыйк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
предметлылык — Берәр нәрсәдә матди эчтәлек булу, предметлар, әйберләр дөньясы белән бәйләнеш … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
элемтә — 1. Кем яки нәрсә белән үзара мөнәсәбәтләр; бәйләнеш 2. Кем белән дә булса якынлык, эчке бердәмлек язучының халык белән элемтәсе 3. Дусларча яки эш буенча бәйләнеш, аралашу 4. Берәр кеше яки нәрсә аша башка берәү белән бәйләнештә булу, хәбәрләшеп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бәйләү — I. 1. Җеп, киндерә, бау, тасма кебекләрнең очларын төенләп бер берсенә яки бүтән әйбергә тоташтыру 2. Бау һ. б. ш. белән берәр җиргә тагып, эләктереп кую; арканлау 3. Бау, җеп ише белән кысып урап төрү; төйнәү. Бау, билбау ише белән кысып уратып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җеп — 1. Йон, мамык, ефәк, җитен һ. б. җепселләрен бер берсенә кушып бөтерү юлы белән әзерләнгән һәм туку, бәйләү кебек эшләргә китә торган материал, эрләнмә. с. Мамык яки чүбек җебеннән бәйләнгән яки тукылган аягында җеп оек. Берничә җепне катып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
алыш-биреш — җый. 1. Бирәчәк һәм алачак 2. Сату алу; сәүдә 3. Мөнәсәбәт, бәйләнеш, эш (итү) аның белән артык алыш бирешем юк. АЛЫШ БИРЕШ ИТҮ – Сату алу белән шөгыльләнү, сәүдә эшләре алып бару. АЛЫШ БИРЕШЛЕ – Сату алу, сәүдә эшләре булган, сәүдә белән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тарту — I. диал. и. Егетнең кәләшенә бирә торган бүләге. II. ТАРТУ – (ТАРТТЫРУ) (ТАРТЫЛУ) – ф. 1. Көч белән үзеңә якынайту; киресе: этәрү. ТАРТЫП – рәв. кискен яки көчәнеш белән 2. Нәр. б. якынга сөйрәп китерү. Берәр якка күчереп кую 3. Сөйрәү, өстерәү 4 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аралашу — 1. (Аралау (2) 2. Тыгыз бәйләнеш тоту, бергә булу 3. Икенче бер нәрсә белән буталу, кушылу 4. Фикер алышу. АРАЛАШУ ЮЛЛАРЫ – 1) Тимер юл, су юлы, һава юлы кебек бәйләнеш, элемтә, транспорт юллары 2) хәрби. Йөрү, бер урыннан икенчесенә чыгу, хәбәр… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
метис — 1. Төрле токым кушылуыннан килеп чыккан үсемлек яки хайван 2. Төрле раса кешеләре өйләнешүдән туган буын. Индеецлар белән европеоид раса кешеләре өйләнешүдән туган бала … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
туй — 1. Өйләнешү уңае белән үткәрелә торган сыйлы мәҗлес һәм гомумән өйләнешү йоласы. сөйл. Шул мәҗлестә катнашучылар; туйчылар. с. Туйга бәйләнешле 2. Берәр шатлыклы, тантаналы вакыйгага багышланган котлау бәйрәме яки мәҗлесе бәби туе, хезмәт туе,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге